Jak wspierać dzieci w obliczu koronawirusa?
Wszyscy, bez wyjątku, znaleźliśmy się w trudnej oraz nietypowej sytuacji. Łatwo zauważyć w jaki sposób nasze życie zmieniło się właściwie z dnia na dzień. Obowiązujące zasady bezpieczeństwa wprowadzone w związku z koronawirusem wpływają na wiele sfer naszego życia. Obecna sytuacja zmusiła nas do zminimalizowania bezpośrednich kontaktów społecznych, ograniczyła możliwość podróżowania, zmieniła formę pracy i nauki wielu osób. Sytuacja związana z koronawirusem jest poważna, mamy do czynienia z realnym zagrożeniem, dlatego wielu z nas może odczuwać różnorodne emocje, bardzo często jest to lęk, strach i niepokój. Warto pamiętać, że nie należy jednak walczyć z tymi emocjami i udawać, że ich nie ma. Uważa się, że lęk przed utratą życia bądź zdrowia jest jednym z najsilniejszych lęków z jakimi przyjdzie się nam zmierzyć. Emocje, które przeżywamy są specyficzną reakcją na codzienne wydarzenia w naszym życiu. Zazwyczaj przekazują one ważne dla nas informacje, to od nas zależy jak je postrzegamy, wyrażamy i czy umiemy prawidłowo z nich korzystać. Skomplikowana sytuacja związana z koronawirusem ma wpływ nie tylko na dorosłych, ale również na dzieci. Zamknięcie szkół, izolacja od przyjaciół, liczne niepokojące informacje w mediach, konieczność noszenia maseczek i specjalne środki ostrożności mogą wzbudzać rozmaite emocje i nastroje. Każde dziecko inaczej radzi sobie z emocjami, dla wielu z nich to nowa i niespotykana dotąd sytuacja. Jedne w obecnej sytuacji mogą odczuwać ciekawość i podekscytowanie, spowodowane zdalną nauką i większą obecnością rodziców w domu. Inne natomiast doświadczają dużego napięcia i lęku, co związane są ciągłym zagrożeniem, o którym słyszą i czytają w telewizji, radio, gazetach i internecie.
Obecna sytuacja wymaga od dorosłych otoczenia dzieci szczególną troską i wsparciem. Poniżej kilka wskazówek, które mogą być pomocne.
- Uważność i obserwacja
Rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na zachowanie dziecka w obecnej sytuacji. Czy otwarcie dopytuje i rozmawia na temat koronawirusa czy jest milczące i sprawia wrażenie przestraszonego, a może ma problemy ze snem, zaburzenia apetytu, bywa drażliwe i płaczliwe? Należy poważnie traktować każdą zmianę w funkcjonowaniu dziecka, która może być sygnałem przeżywanych trudności – nadmierną aktywność, wybuchy złości, częste budzenie się w nocy, koszmary senne, tiki, moczenie się. Częste bóle głowy, dolegliwości żołądkowe również powinny zaniepokoić rodziców. Jeżeli objawy nie ustępują, dorośli powinni skorzystać z pomocy specjalisty – psychologa, psychiatry.
- Właściwa postawa rodziców
Postawa rodziców ma rownież duży wpływ na zachowanie dzieci. Dorośli zaniepokojeni sytuacją związaną z koronawirusem, na każdym kroku mówiący o swoim lęku i obawach mogą wzbudzać negatywne emocje u swoich dzieci. Bez wątpienia należy rozmawiać z dziećmi na temat epidemii, sposób rozmowy i informacje powinny być oparte o fakty i dostosowane do wieku dziecka. Dużym błędem jest unikanie rozmowy, udawanie, że nic się nie dzieje lub ignorowanie pytań dziecka, może to potęgować strach i poczucie bezradności. Dbajmy o to, aby przekazywać dzieciom prawdziwe informacje, dementować te fałszywe i unikać dramatycznych nowin.
- Unikaj katastrofizacji
Niewskazane jest wyolbrzymianie zagrożenia i możliwych negatywnych konsekwencji. Część dorosłych przejawia skłonność do katastrofizacji, czyli zbyt silnego koncentrowania się na tym, co złego może się wydarzyć. W obecnej sytuacji należy skupiać się na zrachowaniach, które ograniczają do minimum zagrożenie związane z koronawirusem i edukować dzieci jakie zachowania zapewnią bezpieczeństwo i ochronę przed wirusem. Dorośli powinni uczyć i przypominać dzieciom jak odpowiednio myć ręce, w jakich sytuacjach nosić maseczkę i zachować odpowiedni dystans.
- Trudne pytania
Rodzice nie powinni obawiać się przyznać przed dzieckiem, że jest to nowa sytuacja i nie wiedzą ile potrwa, zdemaskowanie swojej niewiedzy nie jest czymś złym. Zachęcajmy dzieci do zadawania wszystkich nurtujących ich pytań, nie wyśmiewajmy ich. Udzielając odpowiedzi rodzice powinni odwoływać się do faktów, a nie niepotwierdzonych informacji lub opinii. Taka postawa sprawia, że dzieci traktują nas jako ważne źródło informacji. Jeśli dorosły nie potrafi przeprowadzić szczerej rozmowy w poczuciu bezpieczeństwa, powinien poprosić o pomoc osobę, która jest dla dziecka bliska, do której ma zaufanie.
- Kilka słów o emocjach
Psychologowie interesujący się emocjami starają się zrozumieć jak one powstają, jakie powodują skutki, jaka jest ich dynamika, a przede wszystkim dlaczego niektóre występują bardzo często lub zbyt rzadko. Wyróżniamy 6 podstawowych emocji: radość, złość, strach, smutek, wstręt i zdziwienie. Radość pojawia się w sytuacji zadowolenia, spełnienia, satysfakcji z przeżywanych doznań. Zdziwienie to stan wywołany czymś nieznanym, nieoczekiwanym lub niezwykłym. Złość bardzo często określana jest jako emocja działania, pojawia się, gdy coś utrudnia lub uniemożliwia realizacje celu lub nam zagraża. Smutek to reakcja na stratę, strach pojawia się, gdy przeczuwamy niebezpieczeństwo, wstręt wyraża odrazę do kogoś lub jakieś sytuacji.
- Trudne emocje dziecka
Często klasyfikujemy emocje jako trudne lub łatwe, przyjemne lub nieprzyjemne, negatywne lub pozytywne. Każda emocja jaką odczuwamy niesie dla nas ważną informację, którą powinniśmy potrafić umiejętnie odczytać, aby móc lepiej na nią zareagować i tego należy uczyć dzieci. Bardzo ważne jest, aby rodzice potrafili dostrzegać, nazywać, akceptować i sprawdzać czy dobrze zidentyfikowali emocje dziecka. Dorośli mogą błędnie rozpoznać lub pomylić emocje i nastroje dziecka ze swoimi. Rodzice powinni wspierać i pozwalać dzieciom na przeżywanie wszelkich emocji zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Negatywne emocje np. smutek, lęk, niepokój są typową reakcją na trudne sytuacje, które mają miejsce w naszym życiu. i pełnią bardzo ważną funkcję. W wielu sytuacjach negatywne emocje dodają energii, mogą motywować i pomagają reagować. Strach sprawia, że reagujemy na zagrożenie, lęk powoduje, że stajemy się bardziej czujni i uważni, gniew natomiast może przyczynić się do większego zaangażowania.
- Odpowiednia reakcja
Należy pamiętać, że emocje, szczególnie te negatywne nigdy nie powinny być problemem, należy zwrócić uwagę jak na nie reagujemy. Rodzice nie powinni odwracać uwagi dziecka od tego, co czuje, zaprzeczać, bagatelizować lub ironizować z przeżywanych emocji. To, co buduje bliskość i wspiera dzieci to adekwatne ich nazwanie oraz zaakceptowanie: “|Smutno Ci, ponieważ masz ograniczony kontakt ze swoimi najlepszymi przyjaciółmi”, “Boisz się, że ktoś z naszej rodziny może zachorować”, “Złościsz się, ponieważ w tym roku nie pojedziesz na kolonie.” Nie zmuszajmy jednak dzieci do mówienia o tym, co czuje w trudnej sytuacji. W momencie, gdy dziecko stawia opór, nie należy naciskać, ale poczekać na odpowiedni moment.
- Autentyczność
Rodzice powinni pamiętać, że ich postawa i kompetencje, pokazują jak przeżywają i jak radzą sobie w trudnych sytuacjach. Dzieci bardzo łatwo dostrzegają niespójność w tym jak dorośli się zachowują i jakie komunikaty przekazują. Dziecko nie uwierzy słowom dorosłego, o braku zagrożenia, jeżeli w jego zachowaniu dostrzeże symptomy lęku i strachu. Rodzice nie powinni zaprzeczać i ukrywać swoich nastrojów, emocji przed dzieckiem. Dzieci poprzez obserwację prawidłowo funkcjonujących rodziców uczą się w odpowiedni sposób wyrażać i regulować emocje. Należy pamiętać, że dzieci, szczególnie te młodsze, nie są gotowe na otrzymywanie szczegółowych informacji na temat tego, co się dzieje, dlatego rodzice powinni unikać czytania na głos różnych informacji ograniczyć nieustanne rozmowy na temat pandemii koronawirusa. Komunikaty, które kierujemy do dziecka należy dostosować do jego sposobu postrzegania, rozumienia, doświadczenia, etapu rozwojowego i sposobu codziennej komunikacji, ponieważ o jakości relacji z dzieckiem decydują autentyczność opiekunów.
Opracowała: Paulina Głuska - psycholog, terapeuta
w ramach zadania "Tęcza Serc dla Rodziny" współfinansowanego z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego
